در دنیای امروز، سیگار کشیدن یکی از مشکلات بهداشتی و اجتماعی بزرگ به شمار می‌آید. اما در کنار اثرات منفی آن بر سلامت انسان‌ها، این عادت به شکلی پنهان و خطرناک به محیط زیست نیز آسیب‌های گسترده‌ای وارد می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست‌محیطی که ناشی از سیگار کشیدن است، فیلتر سیگارها هستند. فیلترهای سیگار که معمولاً از مواد پلاستیکی غیرقابل تجزیه ساخته می‌شوند، نه تنها زمین و فضاهای عمومی را آلوده می‌کنند، بلکه به دلیل رها شدن آن‌ها در طبیعت، مشکلات زیست‌محیطی بسیاری به‌وجود می‌آید که تا مدت‌ها قابل برطرف شدن نیست. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این بحران و ارایه راهکارهایی برای کاهش و مدیریت آن خواهد پرداخت.

• ابعاد زیست‌محیطی فیلتر سیگار:

فیلتر سیگار در واقع ترکیبی از الیاف استات سلولز است که پس از استفاده، به راحتی به زباله تبدیل می‌شود. این فیلترها نه تنها به سختی تجزیه می‌شوند، بلکه زمانی که در طبیعت رها می‌شوند، به عنوان زباله‌های پلاستیکی عمل کرده و آلودگی‌هایی را برای خاک، آب و هوا ایجاد می‌کنند. طبق گزارشات، فیلتر سیگار یکی از رایج‌ترین آلودگی‌های پلاستیکی در سطح جهان است. آمار نشان می‌دهد که سالانه بیش از ۴٫۵ تریلیون فیلتر سیگار در طبیعت رها می‌شود.

این فیلترها به‌ویژه در محیط‌های ساحلی و کنار رودخانه‌ها مشکل‌ساز هستند و در برخی موارد به‌دلیل کوچک بودن، توسط حیوانات مصرف می‌شوند. این امر به زنجیره غذایی آسیب می‌زند و می‌تواند به مشکلات جدی برای حیات وحش منجر شود. به علاوه، فیلتر سیگار می‌تواند باعث آلودگی آب و خاک شود و در نهایت بر فرآیندهای زیست‌محیطی مانند جذب مواد مغذی خاک و کیفیت منابع آبی تاثیر بگذارد. این مواد شیمیایی در فیلترها می‌توانند به‌طور مستقیم موجب بروز پدیده‌های زمین‌شناختی فراوانی شوند که برای زمین و منابع طبیعی تهدیدی جدی است.

• توجه به این بحران در ایران:

با توجه به مشکلات زیست‌محیطی و بحران‌های اکولوژیکی که در ایران با آن‌ها مواجه هستیم، توجه به آلودگی‌های ناشی از فیلتر سیگار به‌ویژه ضروری است. در کشوری که خشک‌سالی‌های شدید، آلودگی هوا و تخریب منابع طبیعی در آن بسیار برجسته است، اضافه شدن آلودگی‌های پلاستیکی مانند فیلتر سیگار تنها به تشدید این مشکلات خواهد انجامید. زمین‌های کشاورزی و منابع آبی ایران، هم‌اکنون تحت فشار شدید هستند و تهدیدهایی نظیر فرسایش خاک و آلودگی آب‌ها می‌توانند از همین اکنون به مشکلات جدی‌تری تبدیل شوند.

بر اساس آمارهای موجود، سالانه نزدیک به ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود که بین ۱۵ تا ۲۵ میلیارد آن قاچاق است. این میزان مصرف، هزینه‌های بهداشتی و سلامتی سنگینی را به همراه دارد. به‌طور خاص، هزینه‌های بهداشتی و درمانی ناشی از مصرف دخانیات در کشور بین ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

همچنین، تجزیه ی فیلترهای سیگار که از نوعی پلاستیک به نام استات سلولز ساخته می‌شوند، در طبیعت بیش از ۱۲ سال طول می‌کشد. هر ته سیگار می‌تواند ۵۰۰ لیتر آب آشامیدنی را آلوده کرده به جانوران و گیاهان آسیب جدی و غیر قابل جبرانی وارد نماید.

از این رو، پرداختن به این موضوع نه تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک ضرورت ملی است که نیازمند توجه ویژه و اقداماتی جدی در راستای کاهش مصرف دخانیات و مدیریت پسماندهای ناشی از آن می‌باشد.

• اثرات اقتصادی:

یکی از جنبه‌های کمتر دیده ‌شده‌ی فیلتر سیگار، هزینه‌های اقتصادی ناشی از آن است. شهرداری‌ها و مقامات محلی در بسیاری از کشورهای جهان با مشکلات عمده‌ای در زمینه ی جمع‌آوری فیلترهای سیگار مواجه‌اند. هزینه‌های مربوط به نظافت و پاک‌سازی این فیلترها از معابر عمومی و محیط‌های طبیعی، مبلغ هنگفتی است که به بیت‌المال تحمیل می‌شود. طبق آمارهای جهانی، تنها در ایالات متحده، هزینه‌های سالانه ی نظافت فیلترهای سیگار به بیش از ۱۰ میلیون دلار می‌رسد.

علاوه بر این، آلودگی محیط زیست باعث کاهش گردشگری و کاهش جذابیت‌های طبیعی در مناطق مختلف می‌شود که این نیز به اقتصاد محلی آسیب می‌زند. در نتیجه، ما شاهد ترکیب خسارات مالی در بخش‌های مختلف از جمله بخش سلامت، گردشگری و نظافت هستیم.

• تاثیر بر سلامت انسان و طبیعت:

فیلتر سیگار به ‌دلیل وجود مواد شیمیایی و سموم موجود در آن، تهدیدی جبران ناپذیر برای سلامتی انسان‌ها محسوب می‌شود. این مواد شیمیایی می‌توانند وارد خاک و آب شده در نهایت به زنجیره ی غذایی و سلامت انسان‌ها آسیب برسانند. علاوه بر این، رها شدن این فیلترها در مناطق طبیعی می‌تواند به سلامت حیات وحش نیز آسیب بزند. در بسیاری از موارد، حیوانات این فیلترها را به ‌طور تصادفی می‌بلعند و این امر می‌تواند منجر به مرگ یا آسیب‌های جدی به سیستم زاد و ولدشان بشود.

• راهکارها و اقدامات پیشنهادی:

برای مقابله با بحران فیلتر سیگار، باید اقداماتی در سطوح مختلف انجام شود:

آموزش و آگاهی‌دهی: اولین و مهم‌ترین گام، افزایش آگاهی عمومی درباره اثرات زیان‌بار فیلترهای سیگار است. کمپین‌های آگاهی‌دهی در مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و مکان‌های عمومی می‌تواند به مردم کمک کند تا مسئولیت‌های خود را در قبال محیط زیست درک کنند.

ممنوعیت فروش فیلترهای سیگار: یکی از اقدامات جدی که می‌تواند به کاهش رهاسازی فیلترهای سیگار کمک کند، وضع قوانین منع فروش فیلتر سیگار در بعضی مناطق است. کشورهایی مانند استرالیا این کار را با موفقیت انجام داده‌اند.

تشویق به استفاده از سیگارهای بدون فیلتر: شرکت‌های دخانیاتی می‌توانند به سمت تولید سیگارهایی حرکت کنند که فیلتر ندارند یا از مواد تجزیه‌پذیر استفاده می‌کنند. این سیگارها می‌توانند به‌عنوان یک جایگزین برای کاهش آلودگی در نظر گرفته شوند.

گفتگو با شرکت‌های دخانیات: فشار به شرکت‌های دخانیات برای تولید سیگارهای پاک‌تر و مسئولانه‌تر می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مهم در کاهش آسیب‌های ناشی از فیلترهای سیگار مورد استفاده قرار گیرد.

افزایش نظارت و جریمه‌ها: کشورهای مختلف باید قوانینی برای جریمه افرادی که فیلتر سیگار خود را در محیط‌های عمومی رها می‌کنند، وضع کنند. این اقدام می‌تواند به کاهش رفتارهای ناپسند منجر شود و مسئولیت‌پذیری افراد را افزایش دهد.

گسترش طرح‌های جمع‌آوری زباله‌های سیگار: در کنار راهکارهای پیشگیرانه، ایجاد ایستگاه‌های جمع‌آوری فیلترهای سیگار در نقاط مختلف شهرها و مناطق گردشگری می‌تواند به جمع‌آوری بهتر این فیلترها کمک کند.

• نتیجه‌گیری:

در پایان، باید اذعان کرد که مشکل فیلتر سیگار تنها یک مشکل زیست ‌محیطی نیست، بلکه یک بحران اجتماعی و اقتصادی است که به ‌طور مستقیم بر سلامت، اقتصاد و رفاه جامعه تاثیر می‌گذارد. با اتخاذ تدابیر جدی و همکاری بین نهادهای دولتی، شرکت‌های دخانیاتی، و افراد، می‌توان این معضل را به حداقل رساند و به آینده‌ای پایدارتر دست یافت. اما همه‌گیر شدن این تغییرات نیازمند یک تغییر فرهنگی است که افراد به‌طور خودآگاه و مسئولانه‌تری به محیط زیست نگاه کنند و از رهاسازی فیلترهای سیگار در طبیعت اجتناب کنند.

این اقدامات نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه در درازمدت باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی و ایجاد یک جامعه سالم‌تر و پایدارتر می‌شود. مسئله فیلتر سیگار از آنجایی که تأثیرات فراگیر و جهانی دارد، نیازمند مسئولیت‌پذیری جمعی است. از این رو، تمام افراد، از دولت‌ها گرفته تا مردم عادی، باید دست به‌دست هم دهند و در این زمینه اقدامات جدی و عملی انجام دهند.