مقدمه:

در شرایطی که ایران با بحران شدید کم‌آبی مواجه است، بررسی مصرف منابع آبی در بخش‌های مختلف اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از بخش‌های پرمصرف آب، تولید گوشت قرمز است که نیازمند منابع آبی فراوانی است. در این نوشتار، به بررسی علمی و آماری مصرف آب در تولید گوشت قرمز و تأثیر آن بر منابع آبی کشور می‌پردازیم.

مصرف آب در تولید گوشت قرمز:

بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، تولید هر کیلوگرم گوشت گاو به‌طور متوسط نیازمند ۱۵٬۴۱۵ لیتر آب است. این مقدار شامل آب‌های سبز (آب باران جذب‌شده توسط گیاهان)، آبی (آب‌های سطحی و زیرزمینی) و خاکستری (آب مورد نیاز برای رقیق‌سازی آلاینده‌ها) می‌شود . بخش عمده‌ای از این آب برای تولید خوراک دام مصرف می‌شود، به‌طوری‌که ۹۹٪ از کل مصرف آب در تولید گوشت مربوط به خوراک دام است.

وضعیت مصرف گوشت در ایران:

مصرف سرانه ی گوشت قرمز در ایران در دهه ی گذشته کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۱، مصرف سرانه  حدود ۱۳ کیلوگرم بود که تا سال ۲۰۱۹ به ۸ کیلوگرم کاهش یافت . برخی گزارش‌ها حتی از کاهش مصرف سرانه به ۴ کیلوگرم در سال ۲۰۲۳ خبر می‌دهند. این کاهش مصرف می‌تواند ناشی از افزایش قیمت گوشت، کاهش قدرت خرید مردم و نگرانی‌های بهداشتی بوده باشد.

بحران آب در ایران و تأثیرات منطقه‌ای:

ایران یکی از کشورهایی است که با تنش آبی شدید مواجه است. بر اساس شاخص تنش آبی مؤسسه منابع جهانی، ایران در دسته ی کشورهایی قرار دارد که بیش از ۸۰٪ منابع آب تجدیدپذیر خود را مصرف می‌کنند . این وضعیت باعث شده تا هرگونه مصرف بی‌رویه ی آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی و دامپروری، تأثیرات منفی بر منابع آبی کشور داشته باشد.

تأثیرات زیست‌محیطی و بهداشتی:

مصرف بالای گوشت قرمز نه تنها بر منابع آبی فشار وارد می‌کند، بلکه با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲ و برخی سرطان‌ها نیز مرتبط است. از سوی دیگر، افزایش مصرف پروتئین‌های گیاهی مانند حبوبات و غلات کامل می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش مصرف آب کمک کند.

سبک زندگی نوین و چالش‌های جدید مصرف آب در ایران:

با گسترش شهرنشینی و تغییر الگوی تغذیه در ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز، مصرف فست‌فودها و غذاهای آماده رشد چشم‌گیری داشته است. این تغییر سبک زندگی نه تنها تأثیراتی بر سلامت عمومی دارد، بلکه به‌طور غیرمستقیم فشار مضاعفی بر منابع آبی کشور وارد می‌کند.

۱. فست‌فود و آب مجازی

اغلب اقلام تشکیل‌دهنده‌ی فست‌فودها شامل گوشت قرمز، مرغ، پنیر، نان سفید و نوشابه‌های صنعتی هستند. این مواد غذایی دارای ردپای آب بالایی هستند:

یک عدد همبرگر گوشت گاو می‌تواند بیش از ۲٬۰۰۰ لیتر آب مجازی را در فرآیند تولید خود مصرف کرده باشد.

تولید یک لیتر نوشابه گازدار به‌طور متوسط نیازمند ۱۷۰ لیتر آب است (بیشتر برای تولید شکر، فرآوری و بسته‌بندی).

پنیر نیز با میانگین ۵٬۰۰۰ لیتر آب برای هر کیلوگرم، یکی از پرمصرف‌ترین مواد غذایی لبنی است.

به این ترتیب، افزایش مصرف روزانه فست‌فود در میان جوانان و خانواده‌ها باعث گسترش مصرف غیرمستقیم منابع آبی کشور می‌شود.

۲. صنعت، کلان‌شهرها و فشار بر منابع آبی

در کنار کشاورزی و دامپروری، صنعت نیز سهم قابل‌توجهی از منابع آب را به خود اختصاص داده است. برخی صنایع آب‌بَر شامل:

” صنایع فولاد و ذوب‌آهن، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها، صنایع غذایی و نوشیدنی، نساجی و رنگ‌رزی “.

در استان‌هایی مانند اصفهان، خوزستان، تهران و یزد، مصرف آب صنعتی گاه تا ۴۰٪ منابع آب تجدیدپذیر منطقه را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که برخی از این صنایع در مناطق خشک یا نیمه‌خشک احداث شده‌اند که خود موجب کاهش دسترسی به آب شرب برای مردم شده است.

پیوند بین تغذیه، سلامت عمومی و آب:

تغذیه سالم نه‌تنها به سلامت جسمانی کمک می‌کند بلکه در سطح کلان بر امنیت آب و غذا نیز تأثیرگذار است. در صورت تغییر الگوی تغذیه‌ای از غذاهای پرآب‌بر (مانند گوشت و فست‌فود) به منابع پروتئین گیاهی، لبنیات سبک و غلات کامل، می‌توان تا ده‌ها میلیارد لیتر در سال در مصرف آب صرفه‌جویی کرد.

برخی مطالعات جهانی نشان می‌دهد که تغییر به یک رژیم غذایی مدیترانه‌ای یا گیاه‌پایه، می‌تواند تا ۵۰٪ مصرف آب غذایی را کاهش دهد.

راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران آب و تغذیه پرمصرف:

اصلاح الگوی مصرف: تشویق مردم به مصرف پروتئین‌های جایگزین مانند حبوبات، تخم‌مرغ و گوشت مرغ که مصرف آب کمتری دارند.

بهینه‌سازی تولید: استفاده از فناوری‌های نوین در دامپروری برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری.

آموزش و آگاهی‌رسانی: افزایش آگاهی عمومی درباره تأثیرات مصرف گوشت بر منابع آبی و محیط‌زیست.

سیاست‌گذاری مناسب: تدوین و اجرای سیاست‌هایی که مصرف آب در بخش کشاورزی و دامپروری را مدیریت کرده و به سمت پایداری سوق دهد.

در کنار راهکارهای اولیه، موارد زیر نیز قابل‌تأمل‌اند:

برچسب‌گذاری ردپای آب روی مواد غذایی: مانند کالری و چربی، باید ردپای آبی ( water footprint ) هر محصول نیز درج شود تا مصرف‌کنندگان آگاهانه انتخاب کنند.

وضع مالیات یا عوارض سبز بر محصولات آب‌بَر: مانند گوشت قرمز وارداتی یا فست‌فودهای زنجیره‌ای.

توسعه مشوق‌های تغذیه‌ای در مدارس و رسانه‌ها: برای معرفی سبک زندگی سالم و غذاهای کم‌مصرف از نظر منابع آب.

کنترل توسعه صنایع پرمصرف در مناطق بحرانی و انتقال صنایع آب‌بَر به مناطق با منابع آب پایدار یا نزدیک دریا با امکان استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها.

تقویت کشاورزی هوشمند و توسعه ی پروتئین‌های جایگزین (مانند حبوبات، سویا، قارچ و حتی پروتئین‌های حشره‌پایه).

جمع‌بندی:

بحران آب ایران فقط با مدیریت منابع آبی حل نمی‌شود، بلکه نیازمند بازنگری در سبک زندگی، تغذیه، سیاست‌گذاری اقتصادی، و توسعه صنعتی است. توجه هم‌زمان به سلامت عمومی، آب مجازی در غذا، و توسعه پایدار، می‌تواند ایران را از یک بحران فراگیر نجات دهد. هر انتخاب ما در فروشگاه مواد غذایی یا رستوران، نه‌تنها بر بدن ما که بر رودخانه‌ها، سفره‌های زیرزمینی، و نسل‌های آینده اثر خواهد گذاشت.

با توجه به بحران آب در ایران و مصرف بالای آب در تولید گوشت قرمز، لازم است سیاست‌گذاران و مردم به اهمیت این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند. اصلاح الگوی مصرف و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید می‌تواند گامی مؤثر در جهت حفظ منابع آبی کشور باشد. همچنین، توجه به سلامت عمومی و تأثیرات زیست‌محیطی مصرف گوشت می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر در سطح فردی و ملی منجر شود.

Bk_safari@yahoo.com