سپنتا دانشمند در نشستی با خبرنگاران، در ابتدا ضمن تاکید بر اینکه مخالف جدی خام‌فروشی هستیم اما باتوجه به توان واردات بهترین مواد اولیه و صادرات محصول نهایی باکیفیت و قابل رقابت با بازار ایتالیا که از جمله قدرت‌ها در صنعت سنگ است، می توان صنعت سنگ ایران را در به جایگاه واقعی خود برسانیم، با تشریح وضعیت سنگ در ایران اظهار کرد: شهریور سال ۱۳۹۶ بود که تصمیم گرفتیم در منطقه آزاد چابهار به دلایل مختلف نظیر نیاز به اشتغال منطقه، نزدیک بودن به بندر، نزدیکی به معادن ارزشمند کشورهای همسایه همچون پاکستان و افعانستان، پتانسل بومی بالا منطقه چابهار و همچنین هدف‌گیری صادرات و افق روشن ۱۴۰۰ این منطقه که از آن به‌عنوان قطب اقتصادی کشور یاد می‌شود، کارخانه سنگ‌بری سخت‌بر با ظرفیت حداقل سالانه یک میلیون متر مربع سنگ برش‌خورده با انواع پرداخت (بیش از ۱۰ مدل) و ۵۰۰ هزار متر مربع سنگ تزئینی و گیوتین، ریور، آگات و… احداث کنیم.

این فعال صنعت سنگ معقد است که تنوع سنگ ایران به لحاظ رنگ و کیفیت آن همواره به عنوان یک فاکتور در بازارهای جهانی بوده، اما به درستی از این قابلیت‌ها بهره‌مندی صورت نگرفته است.

وی ادامه داد: همان زمان (شهریور ۱۳۹۶) بالغ بر ۹ هکتار زمین تخصیص یافت و قرار بود تمام اقداماتی که مجموعه تولیدی روز دنیا در این صنعت به‌ویژه در اروپا و آمریکا انجام می‌دهند، صورت گیرد تا بی‌شک بزرگترین و مدرن‌ترین کارخانه تولید سنگ کشور و حتی در خاورمیانه، فعال شود. در نظر داشتیم تا جهت بهره‌وری نیروی کار از دو بخش، اسقرار دو متخصص تولید ایتالیایی به مدت دو سال در کنار متخصصان و دانش‌گران بومی و داخلی جهت کسب آنچه در دنیا به‌عنوان مهارت تولید ایتالیا یاد می‌شود و همچنین عقد قرارداد همکاری با دانشگاه علمی کاربردی چابهار جهت جذب و آموزی نیرو بهره گیریم.

دانشمند ضمن یادآوری اینکه در ابتدا این طرح مورد استقبال مدیرعامل منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی چابهار قرار گرفت، اظهار کرد: انتظار می رفت این واحد صنایع معدنی از زمان واگذاری زمین ظرف ۲۴ ماه تکمیل و به بهره‌برداری برسد؛ در مجموع به ۱۲ ماه برای ساخت کارخانه، شش ماه برای تست و شش ماه برای کارآموزی نیروهای خود نیاز داشتیم و این پروژه ظرف ۲۴ ماه تکمیل و به بهره‌وری می‌رسید؛ اما شرایط بین‌المللی و خروج آمریکا از برجام موجب خروج طرف ایتالیایی از این طرح شد. طرف ایتالیایی از همکاری انصراف داد و اعلام کرد که دیگر به طور مستقیم نمی‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند؛ پس از دو سال هم که تمامی قراردادها رسما تمام شده بود.

وی ادامه داد: مساحت این مجموعه ۹ هکتار است که حجمی قریب به ۲۸ هزار متر مربع آن سوله اصلی، انبار و کارگاه محصولات، ۸۰۰۰ متر مربع ساختمان اداری (که برای مسئولان منطقه آزاد بسیار جای تعجب داشت اما برای ما گسترده بودن فضای اداری، بسیار حائز اهمیت بود)، حدود ۴۰ هزار متر مربع فضای انبار خوراک و بیش از ۱۵۰۰ مترمربع برای استراحتگاه، غذاخوری، سالن ورزشی کارکنان و… مطابق استانداردهای ۲۰۱۶ اروپا جهت تامین رضایت شغلی کارکنان باتوجه به شرایط سخت کار در منطقه آزاد چابهار، در نظر گرفته شده بود.

دانشمند ضمن اشاره به اینکه سنگ به عنوان یک محصول نیاز به انجام برخی استانداردها و برآوردن انتظارات صادراتی و رقابت در بازارهای جهانی را دارد، گفت: گنجایش و تکنولوژی این طرح با درنظر گرفتن مقدار سنگ موردنیاز و حد انتظار بازارهای جهانی طراحی شده است. باتوجه به اینکه ایران پس از ایتالیا، توانایی تولید سنگ برای رتبه دوم جهان را دارد، این پروژه از سوی دومین کارخانه بزرگ تولید سنگ جهان در ایتالیا (مارگراف) پیشنهاد همکاری داشته و باتوجه به ماشین‌آلات خریداری شده از ایتالیا و همچنین در نظر گرفتن نیاز خود به سنگ‌های این منطقه، تمایل به همکاری و خرید بخش قابل توجهی از تولید آینده این کارخانه را اعلام کرده بود.

وی گفت: انتظار این بود که چابهار از دایره شمول تحریم‌ها خارج باشد و اتصال به سرزمین اصلی و فاکتور مهم حمل‌ونقل و ارتباط به اقیانوس از مزیت سرمایه‌گذاری برخوردار باشد، اما مشکلات تامین انرژی، موضوع سرمایه‌گذاری ارزی و سرمایه‌گذاری از منابع داخلی و… سلسله موانع پیش‌رو در این ارتباط بود. با گذشت بیش از سه سال از تحویل زمین، با ارائه موانع و سنگ‌اندازی‌های متفاوت از سوی منطقه آزاد چابهار ( همچون قرارگیری زمین در منطقه غذایی) این پروژه متوقف و مجوزهای لازم برای آغاز کار خود را کسب نکرده است. حتی نمی‌دانیم پس از آن ابراز تمایلات در زمان طرح پروژه، اکنون چرا وقت ملاقات نیز به ما داده نمی‌شود و همه نامه‌های ما بی‌جواب مانده است؟

این فعال صنعتی ادامه داد: ما تا به امروز نیز به امید حمایت، رسیدگی و بازگشت منطقه چابهار برای راه‌اندازی پروژه صبر کرده‌ایم اما به تازگی نیز شنیده می‌شود که منطقه آزاد چابهار اعلام کرده که قرارداد ما فسخ شده اما هنوز به‌صورت کتبی این موضوع به اطلاع ما نرسیده است. این در حالی است که سرمایه ما ۳.۵ سال راکد مانده و بیش از ۳۱ میلیارد تومان هم از جیب خود خرج کرده‌ایم.

وی سرمایه‌گذاری در چابهار را به باتلاقی تشبیه کرده و گفت: اجازه کار تولیدی و ارزآوری برای کشور که داده نشد، چرا همان کوچک اعتباری که با طرف‌های خارجی خود داشتیم را از بین بردند؟

به گفته این فعال صنعتی، اکنون به جز یک زمین ۹ هکتاری، هیچ نداریم و همانطور که اشاره شد، همین زمین هم در مقطعی اعلام شد که در منطقه غذایی است و به همین سبب دارای مشکل است؛ این در حالی است که در نزدیکی زمین ما، تنها یک واحد روغن‌کشی وجود دارد.

دانشمند در پاسخ به ایسنا، مبنی بر اینکه صحبت اصلی و خواسته منطقه آزاد چابهار چیست تا مجوزهای آغاز کار داده شود؟ گفت: تنها یک دلیل براین موضوع دیده می‌شود و آن هم این است که نمی‌خواهند. آنقدر سیر تغییر و تحول در سیستم سرمایه‌گذاری در این منطقه بالاست که طی سال‌های اخیر تا به توجیه هریک و شرح ماوقع می‌پرداختیم، افراد تغییر می‌کردند. مجوزها صادر نمی‌شود، کار شکل نگرفته و بنابراین اجازه حسابرسی مالی نیز داده نمی‌شود.

وی افزود: ما قصد داشتیم که وام این پروژه به لحاظ ارزی تامین و بازپرداخت آن نیز ارزی انجام شود، اما این مهم نیز محقق نشد و ارجاع به تسهیلات منابع داخلی از جمله بانک ملی، بانک کشاورزی، بانک رفاه و بانک صنعت‌و معدن داده شد که هریک از آن‌ها نیز به دلایلی موضوع را قبول نداشتند و پاسخگوی ما نشدند. بروکراسی اداری برای تامین منابع از سوی سیستم بانک سبب شد زمان زیادی تلف شود. اکنون با سپری شدن مدت زمان بیش از سه سال از زمان واگذاری زمین و به نتیجه نرسیدن پروژه و طرح این موضوع که منطقه چابهار قراردادها را فسخ کرده است، مشکلات پدید آمده برای مجموعه ما خارج از حیطه اختیار بوده است و به کلی اختیار امور از دست ما خارج شد.

این موضوع را از منطقه آزاد چابهار نیز پیگیری کرد تا مشخص شود که دلیل توقف این طرح و اتفاقاتی که طی بیش از سه سال اخیر افتاده است، چیست؟

تکیه بر توان داخل، تنها عامل جهش تولید در چابهار/ بدعهدی شرکای خارجی و طرح‌هایی که به سرانجام نرسید

روابط عمومی منطقه آزاد چابهار در تشریح اصل موضوع و علت اتفاقات اظهار کرد: ” تولیدتان را، اقتصادتان را، آینده‌تان را، بایستی خودتان از درون تأمین کنید» این فرازی از سخنان رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۳ در جمع صنعتگران و کارگران یک کارخانه تولیدی و صنعتی است. فرازی که به روشنی نقشه راه تولید و صنعت را نشان می‌داد.

منطقه آزاد چابهار به عنوان قطب تولیدی و اقتصادی کشور هم از این نقشه راه مستثنی نبوده و نگاهی به عملکرد واحدهای تولیدی این منطقه نشان از آن دارد طرح‌هایی که بر توان داخل تکیه‌ کرده، اکنون منشاء اشتغال و درآمدزایی بوده و طرح‌های که تمرکز بر خارج از مرزها داشته‌اند، امروز با چالش‌های جدی مواجه‌اند.

انصراف شریک خارجی و پروژه بر باد رفته/ عدم تکیه بر توان داخل و ظرفیتی که رها شد

محمد هدایی-مدیر سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد چابهار- نیز در رابطه با این طرح، اظهار کرد: همزمان با این طرح، طرح‌های مشابه دیگری در چابهار آغاز شد و اکنون به بهره‌برداری رسیده‌اند. تنها تفاوت طرح‌های موفق با طرح‌های راکد این است که طرح‌های به بهره‌برداری رسیده روی توان و منابع داخلی تکیه کرده‌اند و طرح‌های مشکل‌دار و معلق، بیش از اندازه به شریک و سرمایه‌گذار خارجی اعتماد کرده و با عدم اجرای تعهدات سرمایه‌گذار خارجی، به مشکل جدی برخورده‌اند.

وی در رابطه با صحت عدم تمدید مجوزها از سوی سازمان منطقه آزاد و فراهم نبودن زیرساخت‌ها که مورد گلایه بوده است، گفت: با اینکه پروژه‌ای تعریف کردیم که به توسعه کشور کمک کند اما لغو برجام از سوی آمریکا اتفاقی بود که خارج از کنترل و تصورمان بود. در ادامه توقع داشتیم در داخل حمایت شویم اما مساعدت‌های لازم صورت نگرفت.

مدیر امور سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد چابهار نقدهای این سرمایه‌گذار را وارد ندانست و گفت: مساعدت‌های صورت‌گرفته با سرمایه‌گذار واحد فرآوری سنگ‌های معدنی در بالاترین سطح ممکن بوده است. به عنوان نمونه با توجه به اهمیت طرح، پیش‌پرداخت خرید زمین از سرمایه‌گذار تنها معادل ۸درصد از کل مبلغ اخذ شد، در حالیکه پیش‌پرداخت باید معادل ۲۰درصد باشد و یا بازه اقساط ۳۶ماه، کلیه تمدیدها نیز برای ایشان صورت گرفت، اما در نهایت به دلیل اینکه سرمایه‌گذار عمده برنامه خود را روی سرمایه‌گذار خارجی متمرکز کرده بود و طرف خارجی از طرح کنار کشید، عملا سرمایه‌گذار توان اجرا را نداشت و با اینکه ۹۰هزار متر مربع از زمین‌های پیکره هفتم صنعتی منطقه آزاد را در اختیار دارد، از سال ۱۳۹۶ تاکنون عملا اقدام خاصی برای پیشبرد طرح انجام نداده و تعهدات خود در قبال منطقه آزاد را هم اجرایی نکرده است.

حساسیت بالای نهادهای نظارتی به منابع ملی

هدایی در ادامه ضمن تاکید بر اینکه منابع ملی باید در جریان اقتصاد قرار گیرند، افزود: قراردادی که منطقه آزاد با سرمایه‌گذار می‌بندد، یک قرارداد مشروط است که سرمایه‌گذار موظف است در بازه زمانی تعیین شده، طرح را به بهره‌برداری رسانده و وارد چرخه اقتصادی کند و در نهایت، اگر سرمایه‌گذار با وجود مساعدت‌های حداکثری، نتوانست طرح را به بهره‌برداری برساند، منطقه آزاد موظف است، قرارداد را لغو کرده و زمین و امکانات را در اختیار طرح اقتصادی و سرمایه‌گذاری دیگر قرار دهد تا منابع ملی هرز نرود. هنگامی که یک سرمایه‌گذار طی سه سال به هیچ کدام از تعهدات خود به دولت، عمل نمی‌کند، عدم انجام اقدام حقوقی، دولت را در برابر دستگاه‌های نظارتی قرار می‌دهد که این حجم از مماشات به چه دلیل است. در پرونده طرح سنگ‌های معدنی نیز بالاترین میزان همراهی و مساعدت با مجری طرح صورت گرفت، اما طرح به بهره‌برداری نرسید.

این مقام مسئول در رابطه با میزان سقف تمدید مجوزها، ضمن اشاره به اینکه مناطق آزاد در چارچوب قوانین و مقررات مجلس شورای اسلامی فعالیت دارند و دستگاه‌های نظارتی نیز بر اساس همین قوانین و مقررات، عملکرد مناطق آزاد را رصد می‌کنند، تاکید کرد: از جمله این قوانین و مقررات، مجوزهای تاسیس شرکت و انجام کسب‌وکار و فعالیت اقتصادی است که با یک بازه زمانی مشخص صادر می‌شود، این بازه زمانی هم با توجه به برنامه زمان‌بندی ارائه شده از سوی مجری طرح و سرمایه‌گذار تعیین می‌شود.

وی افزود: مجری طرح متعهد می‌شود در بازه زمانی تعیین‌شده، طرح را به سرانجام رسانده و با شروع به فعالیت کسب‌وکار، پروانه بهره‌برداری دریافت کند. اگر به هر دلیلی سرمایه‌گذار موفق نشود در بازه زمانی تعیین شده، طرح را به بهره‌برداری برساند، قانون‌گذار اجازه می‌دهد مجوز فعالیت به مدت شش ماه دیگر تمدید شده تا طرح به بهره‌برداری برسد؛ اما تمدید مجوز بیشتر از شش ماه، یک کار فراقانونی بوده و با ورود و برخورد دستگاه‌های نظارتی همراه می‌شود.

هدایی ادامه داد: معدود طرح‌هایی در منطقه آزاد چابهار وجود دارند که در بازه زمانی تعیین شده و تمدید شش‌ماهه نه تنها به بهره‌برداری نرسیده‌اند، بلکه راکد مانده و سازمان منطقه آزاد چاره‌ای جز لغو مجوز فعالیت آن‌ها ندارد. از جمله این طرح‌ها هم پروژه فرآوری سنگ‌های معدنی مورد اشاره است که با وجود مساعدت‌های فراوان از سوی منطقه آزاد، نتوانسته به بهره‌برداری برسد و مجوز آن لغو شده است.

مدیر سرمایه‌گذاری منطقه آزاد چابهار ضمن تاکید دوباره بر اینکه همزمان با آغاز این طرح، طرح‌های مشابه دیگری در پیکره هفتم صنعتی آغاز شده و به بهره‌برداری رسیده‌اند، گفت: تنها تفاوت طرح‌های موفق با طرح‌های راکد این است که طرح‌های به بهره‌برداری رسیده روی توان علمی و فنی و منابع داخلی تکیه کرده‌اند. از جمله این طرح‌ها می‌توان به آریاپروفیل و ماهوربافان اشاره کرد که در همان بازه زمانی در پیکره هفتم صنعتی منطقه آزاد شروع به راه‌اندازی کرده و اکنون به بهره‌برداری رسیده‌اند و با اشتغالزایی بالغ بر ۳۵۰ نفر به طور مستقیم، میلیاردها تومان گردش مالی داشته و در اقتصاد منطقه و حتی کشور نقش‌آفرینی می‌کنند.

لازم به ذکر است، ایران با ۳۲۷۰ میلیون تن ذخایر کامل معان سنگی قادر به تولید سالانه پنج میلیون تن سنگ و صادرات آن به بازارهای بین‌اللملی است. طی سال‌های اخیر، هرساله افزایش ۱۲ درصدی تولید ایجاد شده اما در سال گذشته این آمار کاهشی بوده است. ایران چهارمین تولیدکننده سنگ‌های نیمه پردازش در جهان است اما تنها سه درصد از جهان را به خود اختصاص داده است و در حالی که بازارهای جهانی حدود ۲۳ میلیارد دلار صادرات انجام می‌دهند، مجموع صادرات ایران مابین ۷۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار است.