پس از آغاز دور جدید تحریم‌های آمریکا در دولت ترامپ، ایران باید برای جبران درآمدهای از دست رفته نفتی، صادرات غیرنفتی خود را گسترش می‌داد اما در عین حال با توجه به دشواری‌هایی که در مسیر تبادلات بانکی وجود داشت، حضور در بازارهای متنوع، چالشی جدی به شمار می‌رود.

با توجه به این شرایط، اولویت نخست تجارت ایران در میان کشورهای همسایه و منطقه تعریف شد و تا حدی نیز دست یابی به این هدف ممکن شد. اگر چین را به عنوان اصلی‌ترین شریک صادراتی و وارداتی ایران کنار بگذاریم، دیگر شرکای اصلی تنها در میان کشورهای همسایه تعریف می‌شوند.

آمارها نشان می دهند که عراق، افغانستان، ترکیه، امارات متحده عربی و کشورهای اوراسیا اصلی‌ترین واردکنندگان کالا از ایران در ماه‌های گذشته بوده‌اند و در مقابل نیز امارات متحده عربی و ترکیه در میان اصلی‌ترین صادرکنندگان کالا به کشور قرار دارند.

هرچند از نظر سهم کشورهای همسایه در تجارت ایران می‌توان از موفقیت سخن گفت اما با توجه به اینکه بازار کشورهای همسایه ایران، بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار واردات سالانه را تشکیل می‌دهد، صادرات زیر ۳۰ میلیارد دلاری ایران به آنها عددی بسیار ناچیز است.

با این وجود، در صورتی که فشار تحریم‌ها کاهش یابد، امکان آنکه ایران به بازارهای جدید فکر کند، وجود خواهد داشت. حمید زادبوم – رییس سازمان توسعه تجارت – از صادرات به بازارهای جدید و صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا به عنوان دغدغه‌های سازمان توسعه تجارت ایران نام برد و گفته که سازمان در راستای انجام این اهداف برنامه‌ریزی کرده است.

مجیدرضا حریری – رییس اتاق بازرگانی ایران و چین – در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اهمیت تغییر در این رویکرد می‌گوید: اینکه ما تلاش کنیم در بازار کشورهای همسایه نفوذ داشته باشیم قطعا نگاه مهم و کلیدی خواهد بود اما اینکه ما تمام تمرکز تجاری خود را بر روی چند کشور بگذاریم موضوعی خطرناک است.

به گفته وی، وقتی بازار صادراتی یک کشور تنها به چند گزینه محدود می‌شود، خطر از دست رفتن بازار افزایش می‌یابد. فرض کنید که یکی از این کشورها ناگهان تصمیم بگیرد که کالای ایرانی وارد نکند، این شوک جدی به بازار صادراتی کشور وارد می‌کند و برای عبور از این چالش‌ها، حضور در بازارهای مختلف و تلاش برای تنوع در اقلام صادرات و مقاصد صادرات اهمیت فراوانی دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که پس از تحریم‌های آمریکا، میزان تجارت مشترک ایران با اتحادیه اروپا، به شکل قابل توجهی کاهش یافته است. در طول این سال‌ها تنها آلمان به عنوان پنجمین صادرکننده کالا به ایران شناخته می‌شد که این جایگاه نیز در آمارهای اخیر از دست رفته است. از این رو به نظر می‌رسد در صورت کنار رفتن تحریم‌ها، افزایش مراودات تجاری با اروپا و استفاده از ظرفیت کلان بازار این کشورها برای ایران اهمیت فراوانی داشته باشد.

از سوی دیگر بازار کشورهای آفریقایی نیز در سال‌های گذشته از سوی ایران مورد ارزیابی قرار گرفته اما با توجه به دشواری‌های تحریم و حمل و نقل هیچگاه به طور جدی محک نخورده است. از این رو در صورت کاهش فشار تحریم‌ها، بازگشت به بازار کشورهای اروپایی و محک زدن جدی‌تر بازار آفریقا احتمالا دو اولویت مهم ایران خواهند بود.