مونا ربیعیان /بحران آب باعث پدیده کشاورزان مهاجر را در ایران رقم زده است. کشاورزانی که حالا می‌گویند عمق چاه‌های کشاورزی در مناطقی از ایران به ۳۰۰ متر رسیده است و بی‌آبی بسیاری از باغ‌ها و مزارع را خشکانده است.

سال ۱۴۰۰، سال ورشکستگی

محمدرضا محبوب فر، کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار درخصوص بحران بی آبی در کشور به خبرنگار «اقتصاد پویا» گفت: مهمترین چالش محیط زیستی ایران در حال حاضر سوء مدیریت در حوزه منابع آبی این کشور است. تنش آب و نزاع بر سر آب در کشور افزایش یافته است و نقشه جغرافیایی ایران از نظر دسترسی به منابع آب لحظه به لحظه بحرانی تر می شود. وضعیت منابع آبی کشور در سال ۱۴۰۰ ایران را به ورشکستگی آبی کشانده است و می رود تا بحران آب در کشور را دائمی و همیشگی سازد. اکنون بیش از ۷ هزار روستا در کشور فاقد آب آشامیدنی هستند و شرایط به گونه ای است که روزهای بی آبی را سپری می کنند و تأمین هزینه های آب نیز برای ساکنین روستاها کمرشکن شده است. دبی آب رودخانه ها کاهش یافته است و در پی کم آبی رودخانه‌ها و واردشدن فاضلاب به آب‌های جاری بخش عظیمی از حیوانات اهلی روستانشینان و عشایر دچار بیماری های عفونی، سوختگی پوست و سقط جنین شده‌اند و برخی از آنان تلف شده‌اند. بحران آب در کشور این روزها چنان سر باز کرده است که در مناطق پرآب ایران مانند: خوزستان و دشت‌های همجوار کارون، گیلان، مازندارن و سیستان و بلوچستانی که در مجاورت دریای عمان به سر می برد کم آبی و بحران آب باعث مهاجرت های داخلی و خارجی کشاورزان و عشایر به شهرهای ایران یا کشورهای گرجستان و تاجیکستان شده است.

نابودی ۸۰ درصد جغرافیای کشور با توجه به کمبود آب

وی در ادامه درخصوص علت اصلی بحران بی آبی در کشور اظهار داشت: در دو سال گذشته میزان بارندگی ها در ایران از متوسط بالاتر بوده است اما اینکه عنوان می شود ایران در وضعیت ترسالی به سر می برده است بی پایه و اساس است. حل بحران آب در کشور در گرو رفع سوء مدیریت ها در دو نهاد وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست است. این نهادها تاکنون نه تنها با یکدیگر هم افزایی و هماهنگی نداشته اند بلکه واگرایی در تفکرات و مدیریت آن ها بر سر محیط زیست و منابع آب بر دامنه بحران آب در کشور افزوده است.

محبوب فر با بیان اینکه درحال حاضر کشاورزی و دامپروری ایران در حال نابودی است، تصریح کرد: حضور کشاورزان غیربومی و تنش‌های قومیتی بر سر آب، معیشت و اقتصاد و امنیت غذایی مردم استان های مختلف کشور را تهدید می کند. هر ثانیه ۳۶۰ مترمربع از طبیعت ایران شامل اراضی و مراتع کشاورزی و جنگل ها و منابع آب محو می‌شود و به دلیل حضور افراد سیاسی و جناحی و غیرمتخصص در سازمان هایی چون: وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو اراده ای نیز برای رفع بحران آبی و محیط زیستی کشور وجود ندارد. در ۴۰ سال اخیر ۸۰ درصد محیط زیست کشور نابود شده است و این در حالی است که مهمترین پست ها و مناصب کلیدی مدیریت محیط زیست کشور در انحصار عده ای خاص که با رانت و رابطه به سازمان های مسئول حفظ منابع طبیعی کشور راه یافته اند قرار گرفته است. مدیریت سیاسی و اقتصادی این افراد در عرصه های طبیعی، کشور را با بحران همیشگی و دائمی آب و محیط زیست مواجه ساخته است.

وی اضافه کرد: کشور در حالت بلاتکلیفی آبی به سر می برد و ۸۰ درصد سرزمین ایران با کمبود آب مواجه است و در بحران آب فرو رفته است. رودخانه زاینده رود، رودخانه کارون، دریاچه بختگان، دریاچه ارژن، دریاچه هامون، دریاچه ارومیه و بسیاری از منابع آب سطحی کشور با بحران بی آبی مواجه شده اند و ۹۰ درصد تالاب های کشور در حال حاضر خشک یا فصلی شده اند یا دبی آب برخی تالاب ها مثل میانکاله و انزلی در شمال کشور آنچنان کاهش یافته است و به قدری آلودگی آب افزایش یافته است که اکوسیستم این تالاب ها رو به نابودی است و روزی نیست که اخباری درخصوص مرگ پرندگان بومی و مهاجر و آبزیان خاص این منابع آبی کشور منتشر نشود. البته تلفات آبزیان و پرندگان ایران تنها مختص شهرهای شمالی نیست بلکه این روزها وضعیت منابع آبی کشور چنان وخیم است که گزارشات تلفات عظیم حیات وحش طبیعی تالاب های کشور از جنوب ایران و استان های بوشهر، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، اصفهان، فارس، چهارمحال و بختیاری و خوزستان رو به رو هستند.

این کارشناس مدیریت بحران های محیطی با اشاره به سخنان مقامات مسئول و متخصصین محیط زیست و منابع آب کشور در ارتباط با حاکمیت تغییر اقلیم و گرمایش جهانی بر نقشه جغرافیایی ایران و خشک شدن منابع آبی در کشور تاکید کرد: ماهیت آب و هوای ایران قاره ای و دارای نوسانات اقلیمی زیادی است. بارندگی‌های اخیر کشور نیز مقدار قابل توجهی نبوده است که کاهش منابع آب کشور را جبران کند. تداوم بارش ها نیز چون هوای کشور در حال گرم تر شدن است مشخص نمی باشد. برخی مقامات مسئول و متخصصین محیط زیست و منابع آب در کشور کاهش بارش ها در نقشه جغرافیایی ایران به تغییرات اقلیمی جهانی نسبت می دهند. اما به نظر می رسد وضعیت موجود کشور از لحاظ منابع آبی با تشدید تخریب های عمده محیط زیستی در ایران طی چهار دهه اخیر ارتباط داشته باشد. آنچه مسلم است؛ تغییر اقلیم جهانی نمی تواند تاثیرات آنچنان شدید و فوری بر افزایش متوسط درجه حرارت سالیانه کشور ایران برجای گذارد. در سال ‌های اخیر، سوء مدیریت منابع آب و برنامه‌ های سدسازی و انتقال آب و شیوه نامناسب کشاورزی در کنار نابودی بخش قابل توجهی از جنگل ها و منابع طبیعی ایران موضوع تغییر اقلیم داخلی و افزایش درجه حرارت ناشی از تغییر اکوسیستم طبیعی کشور ایران مطرح نموده است. برداشت‌های بی‌ رویه صنایع از منابع آب سطحی کشور نیز طی  این سال ها و عدم نظارت سازمان های متولی به اسم توسعه حیات فلات ایران را به مخاطره انداخته است. از سوی دیگر پروژه های های غیرتخصصی انتقال آب در زمان ریاست جمهوری خاتمی و احمدی نژاد و تداوم اجرای این پروژه ها در دولت روحانی باعث ایجاد تنش آب و تشدید بحران کم آبی در منطقه ایران شده است و این وضعیت می رود که کشور را با بحران های اقتصادی و اجتماعی و امنیتی رو به رو سازد.

توهم توسعه در کشور

این دکترای جغرافیا و توسعه در تشریح وضعیت محیط زیست کشور و خشکسالی های پدیدآمده در کشور بیان کرد: هر ثانیه ۳۶۰ مترمربع از طبیعت ایران محو می‌شود و با توجه به جدی بودن بحران کم آبی در مناطق مرکزی، شرق و جنوب کشور منابع حیاتی آب در فلات ایران  به محلی برای مناقشه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در داخل کشور تبدیل شده است. منابع آب زیرزمینی در ایران هم وضعیت بهتری نسبت به منابع آب سطحی ندارد. در بیش از ۷۶ درصد از وسعت فلات ایران برداشت بیش از اندازه از ذخایر آب های زیر زمینی در طی سال های گذشته منجر به نشست زمین و شوری خاک شده است و این مساله تهدیدی جدی برای آینده امنیت غذایی و انسانی در پهنه فلات ایران شده است. میزان کاهش آب سفره های زیرزمینی در ایران بیش از ۷۴ میلیارد متر مکعب گزارش شده است و اضافه برداشت های صورت گرفته نیز سه برابر جبران و جایگزینی آب های زیرزمینی کشور بوده است.

وی ادامه داد: تغییر شرایط اقلیمی و افزایش متوسط درجه حرارت در کشور اکنون به علت های ذکرشده اتفاق افتاده است. این پدیده با وقوع آتش سوزی در جنگل های البرز در زمستان سال گذشته و تغییرات الگوهای بارش در نقشه جغرافیایی ایران در دو ماه فروردین و اردیبهشت سال جاری و وقوع بارش های سیل آسا در مناطق مرکزی و جنوبی کشور ایران مانند: یزد، کرمان، کاشان، نطنز، بوشهر و بندرعباس و نه ارتفاعات البرز و زاگرس، و کاهش ذخیره برفی قابل توجه در ارتفاعات کشور قابل توجیه است.