شکاف زیادی که بین درآمد و هزینه افراد وجود دارد، باعث شده مسئولان دولتی دیگر جای انکار اینکه دستمزد‌ها جوابگوی مخارج افراد نیست، در این زمینه به مناقشه بپردازند که حقوق حداقلی چقدر از هزینه‌ها را پوشش می‌دهد. آنها سعی می‌کنند نهایت خوش‌بینی را به خرج دهند و بگویند دستمزد‌ها بیش از نیمی از مخارج را پوشش می‌دهند؛ برآوردی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی و فعالان کارگری قبول ندارند. آنها بر این نظر تاکید می‌کنند که حداقل حقوق به سختی یک سوم مخارج را تامین می‌کند. دو سوم یا یک سوم؛ بحث اصلی این گزارش این نیست؛ در این گزارش قصد داریم به این بپردازیم که مابقی مخارج چطور تامین می‌شود؟ اگر یک کارگر سه میلیون تومان درآمد و شش میلیون تومان خرج دارد، این فاصله را چطور پرمی‌کند؟

خسارت فرهنگ دلالی به اقتصاد

اینکه افراد در کنار کارشان، فعالیت دیگری داشته باشند، شاید آنقدر‌ها هشداردهنده نباشد، اما استناد به گزارش مرکز آمار که نشان می‌دهد بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از تعداد شاغلان کشور  طی یک سال کاسته شده، این نگرانی را به وجود آورده که ناکافی بودن حقوق منجر به تمایل به فعالیت‌های دیگری شود. در ایران علاوه بر فعالیت‌های پنهان اقتصادی، از رونق بازار‌هایی مثل بازار ارز و طلا به عنوان شرایط دلال‌ساز یاد می‌شود. خرید و فروش پول، یعنی معامله در بازار ارز، فعالیتی فراگیر در ایران است. زمان نوسانات اقتصادی شاهد تشکیل صف‌های عریض و طویل مقابل صرافی‌ها هستیم. این فعالیت که بر پایه نوسانات روزانه یا حتی ساعتی است، فعالیتی غیرمولد است و در مواردی به هیجانی شدن بازار دامن می‌زند. می‌دانیم که اقتصاد ایران به شدت وابسته به نرخ ارز است. گرانی ارز به معنای گرانی مواد اولیه و گرانی کالا‌های مختلف است. به محض افزایش قیمت دلار همه چیز گران می‌شود، حال در نظر بگیرید که افرادی جای فعالیت در حوزه تولید که به رشد اقتصادی و افزایش ارزش پول ملی می‌انجامد، مبادرت به خرید و فروش کالا می‌کنند. این شرایط اقتصاد کشور را به شدت دچار مشکل کرده و فرهنگ دلالی را غالب می‌کند.

دلالی کار اصلی کلانشهرها

هادی حق شناس کارشناس اقتصادی درخصوص وجود دلالان در کلانشهرها به خبرنگار ما گفت: دلالی جز از کلانشهرها است خدمات خودرویی، خدمات پولی مانند موسسات پولی و بانکی در کل باید گفت که کلانشهرها خدمات را انجام میدهند و بنگاه ملکی یا خودرو جزو کارهای کلانشهر ها هستند.

این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: تولید در کلانشهر ها وجود ندارد  و بخش واقعی اقتصاد تولید است که مربوط به شهرهای کوچک و روستاها است در حال حاضر اگر افراد سو استفاده گر و اقتصاد زیر زمینی را در نظر نگیریم می توان گفت که عمده کار کلانشهرها دلالی است.

وی با مثالی توضیح داد: به طور مثال اگر پزشکی خطا کند که نمی شود تمام مطب های پزشکی را تعطیل کرد یا اگر بنگاه ماشینی کار خلاف انجام داد نباید پای همه بنگاهداران نوشت چاقو باید در جامعه باشد اما اگر عده ای از این چاقو سو استفاده می کنند را نمی تواند چاقو را حذف کرد دلالی هم همین طور است دلالی عمده کار کلانشهرها است و اگر برخی ها از این اسم سو استفاده می کنند را نمی توان پای همه گذاشت.

هادی حق شناس در پایان افزود: اگر قرار است جلوی دلالان سو استفاده گر گرفته شود باید دستگاه های متولی این کار را انجام دهند و دستگاه های متولی باید پاسخگو باشند وگرنه تجرات یعنی دلالی.

تجارت بدون دلال ناقص است

اما آنچه باعث می‌شود دلالی وجهه بدی در فرهنگ عامه پیدا کند، اختلاط این شغل با تخلفاتی است که با آن آمیخته شده است.

مسعود دانشمند، کارشناس و فعال اقتصادی در این باره عنوان کرد: دلالی یکی از اجزای فعالیت‌های تجاری است که امری قانونی محسوب می‌شود و شرح آن در قانون تجارت نیز ذکر شده است. دلالی دارای نظامات و قوانین خاص خود است و اشکالی نیز بر وجود آن در ساختار تجارت وارد نیست. در کشورهای دیگر نیز این کار به رسمیت شناخته می‌شود و عده زیادی در این حرفه مشغول فعالیت هستند.

وی در این باره افزود: بسیاری از مبادلات در تجارت امروز به‌ویژه درباره تولیدکنندگان کوچک و متوسط نمی‌تواند توسط خود تولیدکننده انجام شود و حتما باید افرادی که با راهکارهای تجاری آشنا هستند، انجام آن را برعهده بگیرند.

دانشمند در این باره تصریح کرد: دلال یا کارگزار می‌تواند با استفاده از دانش و تجربه خود فعالیت‌های تجاری را تا حصول نتیجه دنبال کند و باعث ایجاد شبکه فروشنده و خریدار در نظام اقتصادی شود که نه‌تنها بد نیست، که حتی می‌تواند باعث شکوفایی اقتصادی نیز شود. وی در این باره تصریح کرد: البته این موضوع تا زمانی موجه است که این فرآیند با مسائلی مانند رانت و انحصار و استفاده از روابط و امضاها، رنگ تخلف به خود نگیرد که در این صورت مباحث دیگری غیر از دلالی در تجارت در آن مطرح خواهد بود. این فعال اقتصادی درباره لزوم وجود دلالان در نظام تجاری اظهار کرد: این موضوع مختص قوانین تجارت در کشور ما نیست و در تمام دنیا چنین ساختارهایی وجود دارد که البته از نظر نظام‌یافتگی بسیار پیشرفته‌تر از کشور ما هستند. دانشمند با اشاره به تخلفاتی که در این حوزه در تجارت کشور انجام می‌شود، گفت: متاسفانه می‌بینیم که چه در بحث واردات و چه در موضوع صادرات در کشور ما، دلالی در کنار تخلفاتی مثل زیرمیزی، کارچاق‌کنی، ایجاد انحصار در بازار و رانت دیده می‌شود و این مسئله باعث شده وجهه چندان مناسبی برای آن در نظر گرفته نشود. واردکننده‌ای که با استفاده از روابط خود انحصار واردات یک محصول خاص را در اختیار می‌گیرد و اجازه فعالیت سایر واردکنندگان در این حوزه را نمی‌دهد را نمی‌توان دلال نامید.